…cái
nếu ấy đã không bao giờ xảy ra, với chế độ cộng sản và với những thế hệ
lãnh đạo dốt nát, mông muội và chậm thức tỉnh (ngay cả cho đến giờ phút
này) như ở Việt Nam.
Nghe
tin nhà văn Võ Phiến vừa qua đời trên đất Mỹ. Một trong những nhà văn
lớn nhất của văn học miền Nam 1954-1975 mà tôi, thuộc thế hệ sinh sau đẻ
muộn, chỉ được biết đến qua một phần những tác phẩm của ông nhưng chưa
bao giờ được gặp mặt.
Từ
một con người vừa nằm xuống, bỗng dưng nhớ lại những kỷ niệm của riêng
mình về một nền văn học đã bị tiêu hủy, bị đánh giá không đúng, bị bưng
bít hoặc tảng lờ coi như không từng hiện hữu trong suốt mấy mươi năm
qua-văn học miền Nam 1954-1975.
Hầu
như ngay lập tức sau khi "giải phóng" Sài Gòn và miền Nam, một trong
những việc làm đầu tiên của nhà cầm quyền mới là ra lệnh tịch thu, đốt,
xé, thủ tiêu từ sách báo, băng đĩa nhạc… của chế độ cũ, mà họ gọi bằng
đủ thứ từ ngữ miệt thị là "tàn dư độc hại, sản phẩm lai căng, đồi trụy"
của chế độ tay sai bán nước. Thôi thì nhà nào cũng cố mà vơ vét mọi thứ
ấn phẩm của Việt Nam Cộng Hòa đem nộp lên phường xã, hoặc đem xé, đốt
cho bằng hết.
Nhưng
chỉ một thời gian ngắn sau, âm nhạc miền Nam từ những chiếc băng
cassette cũ kỹ đã trở thành "món quà hiếm" được người dân miền Bắc tò mò
lùng nghe. Lạ lùng là rất nhiều bản nhạc bolero với một số giọng ca mà
dân Sài Gòn và miền Nam cho là "sến" lại được dân Bắc nghe khá nhiều. Có
lẽ sau nhiều năm nghe hoài một thứ âm nhạc nếu không nặng tính tuyên
truyền thì cũng mang đậm tính "hùng ca", sùng sục một khí thế cách mạng
với đa phần là những giọng hát nữ chói cao, người ta bỗng muốn đổi một
món ăn "lạ miệng", nghe những giọng ca trầm buồn, thủ thỉ những chuyện
nhân tình thế thái, chuyện tình yêu đôi lứa…
Trong khi đó thì văn học miền Nam vẫn hoàn toàn là chủ đề cấm kỵ.
Vài
năm sau biến cố 30/4/1975 không nhớ rõ là năm nào, ở Sài Gòn xuất hiện
chợ sách cũ, mà tiêu biểu nhất là chợ sách Tạ Thu Thâu. Người mua sách
có thể tìm thấy ở đây khá nhiều sách báo, ấn phẩm được xuất bản ở miền
Nam, tất nhiên, không phải mọi tác giả, mọi đầu sách đều được phép mua
bán, nhất là những tác giả bị liệt vào thành phần chống Cộng trong con
mắt nhà cầm quyền. Sách ở đây chủ yếu là sách tiếng Anh tiếng Pháp tiếng
Hoa, truyện dịch, một số loại báo, sách dạy nấu ăn, sách học làm người,
Kinh Dịch… Nhưng như thế cũng đủ thỏa một phần nào cơn thèm khát sách,
nhung nhớ sách cũ của người đọc.
Có
một số nhà văn nhà báo miền Bắc sau này tậm sự, cái làm họ choáng ngợp
khi vào Sài Gòn chưa hẳn đã là vì vẻ tráng lệ của thành phố, sự sung túc
hơn hẳn của đời sống đa số người dân Sài Gòn và miền Nam so với người
dân Hà Nội và miền Bắc, nhưng là dân viết lách, họ choáng khi nhìn thấy
khối lượng sách báo, văn hóa phẩm, âm nhạc… trong và ngoài nước, phong
phú, ê hề, kể cả sách triết học (không loại trừ cả triết học Marx-
Engels, sách viết về Stalin, Mao Trạch Đông)…được tự do xuất bản, lưu
hành ở miền Nam. Trong đó ngoài những tác giả miền Nam, có những tác
giả, tác phẩm nước ngoài họ chỉ từng được biết đến tên chứ chưa bao giờ
được đọc, được nghe. Từ đó, niểm tin về tính ưu việt của chế độ xã hội
chủ nghĩa ở miền Bắc, về "đời sống khốn khổ, bị kềm kẹp" của chế độ Việt
Nam Cộng Hòa có lẽ đã bắt đầu lung lay trong họ.
Rồi
chợ sách Tạ Thu Thâu không còn nữa, nhưng mãi nhiều năm sau này, những
chợ sách cũ vẫn tồn tại nơi này nơi kia ở Sài Gòn, ví dụ như trên đường
Trần Quang Khải, P. Đa Kao, Q. 1, đường Trần Huy Liệu, Q. Phú Nhuận… Và
đi lùng mua sách cũ là một trong những thú vui thanh tao của nhiều
người, nhất là với những người ham đọc, giới viết lách. Đôi khi tìm được
một quyển sách cũ có cả chữ ký, dòng đề tặng ai đó của nhà văn là một
sự tưởng thưởng bất ngờ.
Là một đứa trẻ sinh ra ở miền Nam, dù khi Sài Gòn đổi chủ tôi chỉ mới lên 9 lên 10 nhưng tuổi thơ của tôi đã kịp được nuôi dưỡng từ những cuốn truyện tranh Tintin, Lucky Luke, Xì Trum, Astérix và Obélix..., những cuốn tuần báo Thiếu Nhi của NXB Khai Trí, tạp chí Tuổi Hoa, bộ truyện Hoa Đỏ, Hoa Xanh, Hoa Tím với nhiều tác giả rất được tuổi trẻ bấy giờ yêu thích như nhà văn Kim Hài, Thụy An, Minh Quân…cho tới những cuốn sách dày hơn như "Tâm hồn cao thượng" (Grand Coeurs) của Edmondo De Amicis, "Vô gia đình" (Sans Famille), "Trong gia đình" (En Famille) của Hector Malot ; Guy-Li-Ve du ký (Gulliver's Travels) của Jonathan Swift, "80 ngày vòng quanh thế giới" (Le Tour du monde en quatre-vingts jours) của Jules Verne… tất cả đều với bản dịch của Hà Mai Anh, và cả truyện chưởng, truyện kiếm hiệp Kim Dung… Phải nói sách văn học cho thiếu nhi, thiếu niên của miền Nam lúc ấy được "chăm sóc", đầu tư rất kỹ, sách báo xuất bản được chọn lọc kỹ càng, vừa có tính giáo dục cao, rất nhân bản lại hấp dẫn từ nội dung đến hình thức và không hề có tính tuyên truyền chính trị.
Là một đứa trẻ sinh ra ở miền Nam, dù khi Sài Gòn đổi chủ tôi chỉ mới lên 9 lên 10 nhưng tuổi thơ của tôi đã kịp được nuôi dưỡng từ những cuốn truyện tranh Tintin, Lucky Luke, Xì Trum, Astérix và Obélix..., những cuốn tuần báo Thiếu Nhi của NXB Khai Trí, tạp chí Tuổi Hoa, bộ truyện Hoa Đỏ, Hoa Xanh, Hoa Tím với nhiều tác giả rất được tuổi trẻ bấy giờ yêu thích như nhà văn Kim Hài, Thụy An, Minh Quân…cho tới những cuốn sách dày hơn như "Tâm hồn cao thượng" (Grand Coeurs) của Edmondo De Amicis, "Vô gia đình" (Sans Famille), "Trong gia đình" (En Famille) của Hector Malot ; Guy-Li-Ve du ký (Gulliver's Travels) của Jonathan Swift, "80 ngày vòng quanh thế giới" (Le Tour du monde en quatre-vingts jours) của Jules Verne… tất cả đều với bản dịch của Hà Mai Anh, và cả truyện chưởng, truyện kiếm hiệp Kim Dung… Phải nói sách văn học cho thiếu nhi, thiếu niên của miền Nam lúc ấy được "chăm sóc", đầu tư rất kỹ, sách báo xuất bản được chọn lọc kỹ càng, vừa có tính giáo dục cao, rất nhân bản lại hấp dẫn từ nội dung đến hình thức và không hề có tính tuyên truyền chính trị.
Khi
một phần sách báo của miền Nam được bày bán lại ở các chợ sách cũ, tôi
tiếp tục được thỏa thói mê đọc sách của mình. Hồi ấy những năm sau 1975,
thời bao cấp nhà nào cũng bị nghèo đi, gia đình họ hàng tôi cũng phải
làm đủ cách để mưu sinh giữa thời buổi khó khăn và một trong những cách
đó là có một dạo ở nhà bày một cái tủ bán đủ thứ từ văn phòng phẩm,
truyện cho tới các món ăn vặt, cốc ổi ngâm dấm đường ớt…Cứ cuốn truyện
nào mua về trước khi bán cho khách là tôi phải ngấu nghiến đọc cho bằng
hết. Trong những năm tháng ấy và ở lứa tuổi ấy, cùng với truyện chưởng
của Kim Dung vả nhiều tác giả khác, tôi cũng mê những cuốn tiểu thuyết
của Quỳnh Dao như "Mùa thu lá bay", "Hải Âu phi xứ", "Song ngoại",
"Giòng sông ly biệt"… qua bản dịch của Liêu Quốc Nhĩ, tiểu thuyết của Từ
Tốc, Y Đạt… bên cạnh những cuốn truyện của Duyên Anh, Nhật Tiến, Từ Kế
Tường…
Tôi
không nhớ chính xác là từ khi nào mình tiếp cận có hệ thống hơn với văn
học và các tác giả của miền Nam, chỉ nhớ giai đoạn khi học đại học là
được quyền vào Thư viện Khoa học Xã hội nằm trên đường Lý Tự Trọng, Q.1,
xin mượn sách (chỉ được phép đọc tại chỗ) trong danh mục sách cấm.
Trong đó là những tác giả, tác phẩm xuất bản ở miền Nam mà vì lý do này
lý do khác bị chế độ cộng sản liệt vào danh mục sách cấm, không phổ biến
rộng rãi. Bên cạnh đó còn có những nguồn khác nữa như mượn từ người
quen, gia đình của bạn bè…
Và
những tác giả lớn của miền Nam đã lần lượt xuất hiện trước mắt tôi qua
những tác phẩm của họ, phần lớn đã cũ, ố vàng theo thời gian thậm chí
hôi mùi ẩm mốc. Nào thơ ca với Bùi Giáng, Nguyên Sa, Du Tử Lê, Trần Dạ
Từ, Nguyễn Tất Nhiên, Thanh Tâm Tuyền, Tô Thùy Yên, Cung Trầm Tưởng,
Phạm Thiên Thư…, văn học với Nhã Ca, Túy Hồng, Nguyễn Thị Hoàng, Lệ
Hằng, Trùng Dương, Nguyễn Thị Thụy Vũ, Trần Thị Ngh, Mai Thảo, Dương
Nghiễm Mậu, Doãn Quốc Sỹ, Nguyễn Mạnh Côn, Nguyễn Đình Toàn, Phan Nhật
Nam, Nguyên Vũ, Mặc Đỗ, Cung Tích Biền, Nguyễn Thụy Long…Và tất nhiên,
Võ Phiến, người vừa mới qua đời.
Nào
những tác giả biên dịch, biên khảo, lý luận, phê bình như Giản Chi,
Nguyễn Duy Cần, Nguyễn Hiến Lê, Kim Định, Vương Hồng Sển, Phạm Công
Thiện, Đặng Tiến, Uyên Thao, Huỳnh Phan Anh…
Trong
lúc âm nhạc miền Nam ngày càng được phổ biến rộng rãi hơn qua những DVD
ca nhạc hải ngoại, những chuyến trở về biểu diễn của các ca sĩ bên
ngoài nước cho tới xu hướng hát nhạc cũ ở nhiều ca sĩ trong nước sau
này, thì văn học vẫn bị hạn chế hơn rất nhiều. Sau thời kỳ mở cửa, nhà
nước có cho in lại một số sách xuất bản ở miền Nam trước năm 1975, từ
những thể loại vô hại như sách dạy nấu ăn, học làm người, bói toán cho
tới những tác phẩm của các tác giả trong nhóm Tự lực Văn Đoàn như Khái
Hưng, Nhất Linh, Thạch Lam… sách của Giản Chi, Nguyễn Duy Cần, Toan Ánh,
Vương Hồng Sển, Bùi Giáng, Mường Mán, Dương Nghiễm Mậu…, chưa kể truyện
dịch. Nhưng nói thật là vẫn chưa được bao nhiêu so với khối lượng khổng
lồ sách báo đã được xuất bản tại miền Nam trước đây.
Nghĩ
lại những hành động ngu muội đốt sách hồi đó chẳng khác nào Tần Thủy
Hoàng đời xưa mà giận, mà ngán ngẩm. Họ đã hủy diệt cả một kho tàng sách
vở tư liệu phong phú, làm thiệt thòi cho người đọc sinh sau đẻ muộn,
làm trì trệ thêm quá trình phát triển, hội nhập với thế giới của người
dân Việt sau năm 1975.
Điều
đáng buồn hơn nữa là thời đó, ở miền Nam hầu như bắt kịp với mọi xu
hướng tư tưởng từ triết học, văn học, âm nhạc… trên thế giới, có thể nói
sách gì, nhạc gì phương Tây và các nước có là Việt Nam Cộng Hòa có, nhưng sau
khi "giải phóng" cả một thời gian dài nhà cầm quyền đã bắt người dân
phải "đóng cửa" chối từ mọi sự hội nhập với văn hóa thế giới, chỉ tiếp
nhận nguồn sách vở từ Liên Xô, Trung Quốc và khối xã hội chủ nghĩa anh
em ; và nếu có đề câp đến văn học, triết học, tư tưởng phương Tây thì
thông qua những lăng kính "nhào nặn" tuyên truyền méo mó của những cây
bút từ các nước này và trong nước. Mãi đến mấy chục năm sau, cùng với sự
mở cửa, đổi mới, một số sách của miền Nam mới được in lại, một số sách
triết học, văn học của thế giới được dịch, in, trong đó không loại trừ
nhiều cuốn đã từng được dịch và giới thiệu ở miền Nam từ trước đây năm,
sáu chục năm
! Đúng là cái tai hại khi có những kẻ cầm quyền ngu dốt,
mông muội, cuồng tín thật không thể nào đo lường được.
Một
dân tộc với hành trang văn hóa để lại từ thời tổ tiên vốn đã nghèo nàn,
đã bị hủy hoại nhiều vì nạn ngoại xâm, vì chiến tranh liên miên, lại
còn bị hủy diệt bởi chính những kẻ chiến thắng về mặt quân sự nhưng lại
thua kém hẳn về mặt văn minh, văn hóa so với cái chế độ thua trận.
Nếu một chính quyền nào khác, có cái đầu hiểu biết hơn, có tầm nhìn xa và cách hành xử văn minh, biết dung nạp, đón nhận miền Nam từ kinh tế cho tới văn hóa, từ đó học hỏi những cái hay và cùng phát triển, có lẽ Việt Nam đã đỡ bỏ phí bao nhiêu năm về mọi mặt. Và những nhân tài văn chương của miền Nam trong đó có nhà văn Võ Phiến có thể làm tiếp công việc sáng tác, biên khảo… của mình trên quê hương và đóng góp rộng rãi hơn cho nền văn học nước nhà, thay vì phải lưu vong trên xứ người, viết lách, sáng tác trong hoàn cảnh bất lợi hơn rất nhiều.
Nếu một chính quyền nào khác, có cái đầu hiểu biết hơn, có tầm nhìn xa và cách hành xử văn minh, biết dung nạp, đón nhận miền Nam từ kinh tế cho tới văn hóa, từ đó học hỏi những cái hay và cùng phát triển, có lẽ Việt Nam đã đỡ bỏ phí bao nhiêu năm về mọi mặt. Và những nhân tài văn chương của miền Nam trong đó có nhà văn Võ Phiến có thể làm tiếp công việc sáng tác, biên khảo… của mình trên quê hương và đóng góp rộng rãi hơn cho nền văn học nước nhà, thay vì phải lưu vong trên xứ người, viết lách, sáng tác trong hoàn cảnh bất lợi hơn rất nhiều.
Nhưng tất nhiên,
cái nếu ấy đã không bao giờ xảy ra, với chế độ cộng sản và với những thế
hệ lãnh đạo dốt nát, mông muội và chậm thức tỉnh (ngay cả cho đến giờ
phút này) như ở Việt Nam.
Song Chi
Nguồn : RFA, 01/10/2015 (songchi's blog)
No comments:
Post a Comment